Ayakta alkışlanan doktor eşi görülmemiş bir dolandırıcı çıktı! O skandal yıllar sonra yeniden gündeme oturdu

Bilim dünyasında çığır açan, adeta mucizeler gerçekleştiren eşsiz yeteneklere sahip bir cerrah... Kırlaşmış saçları, kocaman gülümsemesi, beyaz önlüğü ve güzel yüzüyle fotoğrafı bile itimat veriyor. Daha doğrusu itimat veriyor-DU. Ta ki herkesi kandırmayı başarmış bir dolandırıcı olduğu anlaşılana kadar... "Nasıl yani?" dediğinizi duyar üzereyiz. En baştan başlayalım!

Dünya, Paolo Macchiarini isimli bu cerrahı birinci defa 2008 yılında tanıdı. Macchiarini, Barselona'da yaşayan Claudia Castillo isimli genç bir anneye yapay bir soluk borusu naklederek ünlendi. Kelam konusu soluk borusunu ölmüş bir donörün soluk borusunun iskeleti ile Castillo'nun kendi kemik iliğinden elde edilen kök hücreleri birleştirerek inşa etmişti.

Castillo kısa müddet içinde güzelleşip meskenine döndü, günlük hayatına kaldığı yerden devam etmeye başladı. Macchiarini ve meslektaşları ise yaptıkları açıklamalarda, yapay soluk borusunun neredeyse doğal üzere görüneceğini ve gerçek bir soluk borusunun fonksiyonlarını yerine getireceğini vurguluyordu. Üstelik Castillo'nun kendi hücreleri kullanıldığından, nakil ameliyatlarında bir risk faktörü olan bağışıklık baskılayıcı ilaçların kullanılmasına da gerek olmayacaktı.

Bu Macchiarini'nin birinci büyük başarısıydı. Dünya basını bu çığır açan gelişmeden bahsediyor herkes ayakta alkışlıyordu. Macchiarini hem hastasının hayatını kurtarmış hem de oyunun kurallarını tekrar yazmıştı. Dünyanın geri kalanının Castillo'nun yaşadığı önemli komplikasyonlardan haberdar olması için ise biraz daha vakit geçmesi gerekecekti.

Diğer yandan Macchiarini'nin mesleği her geçen gün biraz daha parlıyordu. 2011 prestijiyle Macchiarini, İsveç'te bulunan Karolinska Enstitüsü'nde misyon yapmaya başlamıştı.

PLASTİK İSKELETLER KULLANMAYA BAŞLADI

Macchiarini, geliştirdiği tekniği Karolinska'da tekrar yarattı. Artık, donörlerin soluk boruları yerine sipariş üzerine üretilen plastik iskeletler kullanılıyordu. Bu plastik soluk borularının birinci nakledildiği şahıslardan biri İzlanda Üniversitesi jeoloji kısmında doktora öğrencisi olan Eritreli Andemariam Beyene oldu. Beyene'nin düzgünleşme süreci New York Times'ın birinci sayfasına haber olacak kadar etkileyiciydi.

Macchiarini, hasar görmüş organların tekrar inşası hayalini gerçekleştirmiş üzere görünüyordu. Örneğin NBC'de yayınlanan A Leap of Faith (İnanç Sıçraması) belgeselinde Meredith Vieira, şöyle diyordu: "Yaralanmış ya da hastalanmış rastgele bir organın ya da uzvun yalnızca sizin için laboratuvarda üretilmiş yeni yapay versiyonuyla değiştirilebildiği bir dünya düşünün." Bu olağanüstü dünya Macchiarini sayesinde çok yakındaydı.

Ancak 2016 yılında bu hayaller bir anda suya düştü ve yakışıksız gerçekler ortaya çıktı.

Macchiarini'nin kendi kendini yenileyen soluk borularını dünya genelinde en az 17 hastaya naklettiği, bu hastaların Beyene dahil kıymetli bir kısmının hayatını kaybettiği anlaşıldı. Aralarında Castillo'nun da bulunduğu birkaç kişi ise yapay soluk boruları sayesinde değil, o soluk borularının yarattığı komplikasyonlara karşın hayatta kalmayı başardı.

* * * * *

Macchiarini hakkındaki yayınları takdirle izleyenler Ocak 2016'da manşetlere çıkan iki haberle şoke oldu. Birinci haber Macchiarini'nin NBC News kanalının ödüllü imalcisi Benita Alexander'la olan bağlantısına dair bir Vanity Fair makalesiydi. Alexander, Macchiarini'yle, "A Leap of Faith" belgeselinin imal evresinde tanışmış ve kısa mühlet içinde gazetecilik etiğinin en kıymetli kurallarından birini ihlal ederek haberinin öznesine âşık olmuştu.

Program 2014 ortalarında yayınlandığında, çift evlilik hazırlıkları yapıyordu. "Yılın düğünü" yakıştırmasına yaraşır bir tertip olacaktı. Macchiarini'nin sık sık övünerek bahsettiği ünlü arkadaşları düğünün davetli listesindeydi: Obama'lar, Clinton'lar, Vladimir Putin, Nicholas Sarkozy ve daha birçok dünya önderi iştirak gösterecekti. Merasimde ünlü tenor Andrea Bocelli aryalar söyleyecekti. Nikahı Papa Françesko kıyacaktı, düğün yeri olarak da Vatikan'daki papalık sarayı Castel Gandolfo seçilmişti. Daha doğrusu Macchiarini nişanlısına bu türlü diyordu.

Düğün günü yaklaştıkça, Alexander bu planların gerçeği yansıtmadığını fark etmeye başladı. Nihayetinde de nişanlısının söylediği hiçbir şeyin hakikat olmadığını anladı. Papa'dan Castel Gadolfo'ya, Bocelli'den dünya önderlerine her şey Macchiarini'nin fantezileriydi.

Dahası Macchiarini ile Alexander ortasında bir nikah kıyılması bile imkân dahilinde değildi zira Macchiarini 30 yıldır birebir bayanla evliydi.

"KİŞİLİĞİNDEKİ BOŞLUĞU İNSANLARI DOLANDIRARAK DOLDURMAYA ÇALIŞIYOR"

Macchiarini'nin kurduğu tezgâh o kadar acayipti ki Vanity Fair muhabiri, psikopatlar konusunda uzman bir Harvard Üniversitesi profesörü olan Ronald Schouten'ın görüşüne başvurmak zorunda kalmıştı. Macchiarini'ye uzaktan teşhis koyan Schouten şöyle diyordu: "Dolandırıcıların sıra dışı bir versiyonu. Zeki olduğu ve çeşitli başarılara imza attığı ortada lakin kendini denetim edemiyor. Kişiliğinde bir boşluk var ve bu boşluğu yeni yeni insanları dolandırarak doldurmaya çalışıyor üzere görünüyor."

Bu noktada akıllarda çok büyük bir soru işareti uyanıyordu: Aşk hayatında patolojik bir yalancı olduğu ortaya çıkan Macchiarini'nin tıp çalışmaları konusunda gerçek söylediği ne malumdu? Hastalarını, meslektaşlarını ve bilim dünyasının geri kalanını da dolandırıyor olabilir miydi?

Bu sorular birkaç hafta içinde İsveç televizyonunun Macchiarini ve çalışmaları hakkında yayınladığı üç kısımlık ifşa belgeseli sayesinde karşılığını buldu.

"Experimenten" (Deneyler) isimli belgesel, Macchiarini'nin yapay soluk borularının dünyanın geri kalanının inandığının tersine hayat kurtaran mucizeler olmadığını ikna edici bir biçimde ortaya koyuyordu. Bilakis soluk boruları hastalara yarardan çok ziyan veriyordu. Macchiarini ise bu gerçeği yıllardır kamuoyundan gizlemiş, yazdığı bilimsel makalelerde, basın bültenlerinde ve verdiği röportajlarda durumu değersizleştiren sözler kullanmıştı.

BU İTİBARLI KURUMA GİRMEYİ NASIL BAŞARDI?

Bir halkla bağlantılar felaketiyle karşı karşıya kalan Karolinska Enstitüsü, evvel suçlamaları soruşturma kelamı verdi, birkaç gün sonra da birdenbire Macchiarini'nin kurumla olan mukavelesinin uzatılmayacağını duyurdu.

Macchiarini'nin düşüşü süratli olmuştu lakin neden bu kadar vakit boyunca deneylerine devam etmesine müsaade verildiği sorusu geçerliliğini koruyordu. Karonlinska Enstitüsü ile Karolinska Üniversitesi hastanesinde gerçekleştirilen resmi soruşturmalarla bu soru da cevaplandı.

Macchiarini ünü sayesinde bu kurumların üst kademelerinde değerli destekçiler edinmişti. Bu bireylerin başında da 2010 yılında Karolinska Enstitüsü'nün rektör yardımcısı olan Harriet Wallberg geliyordu. Macchiarini'nin özgeçmişindeki kimi kuşkulu tezlere ve çeşitli kaynakların verdiği olumsuz referanslara rağmen, Wallberg, Macchiarini'nin işe alınması konusunda baskı yapmıştı.

Bu durum ilerleyen periyotlar için olumsuz bir örnek oluşturmuştu. Kısım liderleri ve meslektaşları, Macchiarini'ye herkesten daha farklı muamele etmeleri gerektiğini anlamıştı. Bu sayede Macchiarini gönlünden geçeni rahat rahat yapabiliyordu.

PROSEDÜR HİÇBİR ETİK DEĞERLENDİRMEDEN GEÇMEDİ

Macchiarini, Karolinska'daki yıllarında üç hastaya plastik soluk borusu nakletti. Bu prosedür epeyce yeni olduğundan, Macchiarini ve grubunun soluk borularını evvel hayvanlar üzerinde test etmesi gerekiyordu lakin ne bunu yaptılar ne de prosedürün kapsamlı risk değerlendirmesini hayata geçirdiler. Plastik soluk boruları, kök hücreler ve kullandıkları kimyasal "büyüme faktörleri" için hükümetten onay da almadılar. Hatta ve hatta Karolinska'da bulunan Stockholm etik kıymetlendirme şurasından onay almaya bile zahmet etmediler.

Macchiarini halkın gözü önündeydi ancak öteki araştırmacıların tabi olduğu kural ve regülasyonların etrafından basitçe dönebiliyordu. Bir diğer bakış açısına nazaran ise bunu yapabilmesini sağlayan şey ünüydü. Karolinska'nın yöneticileri bu süperstardan çok şey bekliyordu. Macchiarini kuruma itibar ve fon getirecekti.

Yöneticilerin en çok sığındıkları mazeret "insani kullanım"dı. Macchiarini'nin aslında klinik araştırma yapmadığını savunuyorlardı. Hekimin yaptığı şey vefatla burun buruna olan, öteki bir tedavi talihi yahut kaybedecek vakti kalmayan hastaları hayatta tutmaktı. Bu türlü güç vakitlerde, yeni tedavilere son deva olarak başvurulabilirdi.

Ancak bu açıklama daha sonra Macchiarini hakkındaki soruşturmayı yürüten müfettişleri ikna etmedi. Onların bakış açısına nazaran, Macchiarini'nin klinik araştırma yaptığı açıktı. Dahası insani kullanım, hasta güvenliği ve aydınlatılmış onam kurallarının ihlali manasına gelmiyordu.

Diğer yandan Macchiarini bir açıklama yaparak disiplin şurasının bulgularını "kabul etmediğini" bildirdi.

* * * * *

"İDAM MANGASINI PLASTİK SOLUK BORUSUNA TERCİH EDERİM"

Karolinska yetkilileri insani kullanım savunması yapadursun, Macchiarini'nin hastalarının tamamının vefatla burun buruna olmadığı da ortaya atıldı. Örneğin Andemariam Beyene'nin soluk borusu kanseri nüksetmişti lakin öksürük dışında rastgele bir rahatsızlığı yoktu. Lakin günleri sayılı olsa bile, bu durum Macchiarini'nin Beyene'ye yaptıklarını mazur gösteremezdi.

Beyene, Macchiarini kendisini ameliyat ettikten 2,5 yıl sonra yapay soluk borusunun işlevsizliği nedeniyle hayatını kaybetti. Genç adamın ömrünün son vakitleri büyük acılar içinde geçmişti. Belçika'da bulunan KU Leuven'de teneffüs yolları cerrahisi üzerine uzman olan Pierre Delaere'e nazaran, Macchiarini'nin deneyleri başarısızlıkla sonuçlanmaya mahkûmdu. Delaere "Experimenten" belgeselinde bu durumu şu sözlerle özetliyordu: "Eğer sentetik bir soluk borusuyla bir idam mangası ortasında seçim yapmak zorunda kalsam idam mangasını seçerdim zira daha az acı verecek bir infaz olurdu."

Delaere, Macchiarini'nin mühendislik yapıtı soluk borularına yönelik birinci ve en sert tenkitleri yönelten şahıslardan biriydi. Başarılı nakil haberleri Delaere'e "hava cıva" üzere geliyordu. Soluk borusu iskeletlerinin canlı ve fonksiyonel birer hava yoluna dönüştüğüne dair en ufak bir ispat göremiyordu. Hasebiyle başarısızlık garantiydi. Tek soru başarısızlığın zamanlamasıydı.

Delaere'in Macchiarini hakkındaki tenkitleri Lancet üzere saygın bilim mecmualarında yayımlansa da Karolinska yöneticileri tarafından ciddiye alınmadı. Delaere'in yaptığı resmi şikâyet başvurusu da enstitüsünün etik kurulunu etkilemedi.

'SÜRÜ'DEN AYRILANIN MESLEĞİ BİTME NOKTASINA GELDİ

Hastalarının ölmeye başladığı günlerde bile Macchiarini'ye verilen takviye gücünü korudu. Bunun en temel sebeplerinden biri soluk borusu tamirinin yeni bir alan olmasıydı. Karolinska bünyesinde, bilhassa üst kademelerde, Delaere'in suçlamalarının doğruluğunu değerlendirebilecek bilgiye sahip insan sayısı çok azdı. Başka yandan enstitünün rekabetçi ortamında, beşerler üstlerine olan bağlılıklarını göstermek istiyor ve açık tenkitler yapmaktan kaçınıyordu. Resmi raporda bu durum "sürü psikolojisi" olarak nitelendiriliyordu.

Macchiarini'nin muvaffakiyetleri yöneticiler tarafından desteklenir ve medyada alkışlanırken sürüye katılmak çok kolaydı. Sürüden ayrılmak ise bir o kadar zordu. 2014 yılı başlarında Karolinska'da vazife yapan dört hekim, sessizlik kültürüne baş kaldırdı ve Macchiarini hakkında şikâyette bulundu. Dediklerine nazaran, Macchiarini elde ettiği sonuçları ve hastalarının sıhhatini çok yanlış aksettiriyordu. Akabinde gerçekleştirilen bağımsız soruşturma da 2015 yılında tıpkı sonuca vardı lakin bu kararın Karolinska Enstitüsü'nün rektör yardımcısı Anders Hamsten üzerinde bir bağlayıcılığı yoktu. Hamsten, Macchiarini'yi bilimsel usulsüzlükten resmen akladı, yalnızca bazen "yeterince dikkatli davranmadığını" kabul etti.

Diğer yandan Macchiarini'yi suçlayanlar ağır cezalarla karşı karşıya kaldı. Onlardan biri Karl-Henrik Grinnemo'ydu. Macchiarini, Grinnemo'yu kendi fon başvurusunu çalmakla suçladı, Hamsten de suçlamanın haklılığına karar verdi. Grinnemo daha sonra yaptığı açıklamada bunun mesleğini bitme noktasına getirdiğini belirterek, "Yeni fon alamadım. Kimse benimle birlikte çalışmak istemiyordu. Yararlı araştırmalar yapıyorduk lakin bunu önemseyen yoktu. Laboratuvarımı, çalışanlarımı, her şeyi kaybedeceğimi düşündüm" diyecekti.

Bu durum üç yıl boyunca devam etti ve Grinnemo lakin 2017 ortalarında aklanabildi.

SKANDAL KAROLINSKA'YI ALTÜST ETTİ

Karolinska, 2016'da Macchiarini'nin mukavelesini uzatmama kararı almakla birlikte, 2018 yılına kadar uzanan süreçte, kurum yetkilileri Macchiarini'nin operasyonlarını savunmayı sürdürdü. Bu tarihte yapılan bir öbür soruşturma sonucu Macchiarini ve birçok araştırmacı bilimsel usulsüzlükten hatalı bulundu. Lancet mecmuası de 2018 yılında aldığı bir kararla, Macchiarini'nin imzasını taşıyan iki makaleyi yayından kaldırdı.

Skandal, Macchiarini'nin birçok nüfuzlu dostunun da başını yedi. Rektör yardımcısı Anders Hamsten, Karolinska'nın araştırmalardan sorumlu dekanı ve Nobel Komitesi Genel Sekreteri istifa etti. Üniversite senatosu misyondan alındı. İsveç'teki bütün üniversitelerin idaresinden sorumlu kurumun başına getirilen Harrien Wallberg dahi işini kaybetti.

AMELİYATLAR 'B PLANI'YMIŞ

Skandalın akabinde ortadan kaybolan Macchiarini, 5 yılın akabinde geçtiğimiz günlerde yine manşetlere döndü. İsveç'te gerçekleşen üç ameliyatla ilgili olarak Mayıs ayında Solna Bölge Mahkemesi'nde yargılanan Macchiarini'yi savcılık, darp ve ihmale bağlı yaralama ile suçladı. Macchiarini'nin "bilimi ve kanıtlanmış tecrübeyi" göz arkası ettiği de iddianamede yer aldı.

Macchiarini mahkemedeki savunmasında nakil ameliyatlarına tüm başka seçeneklerin tüketilmesinin akabinde "B planı" olarak karar verildiğini belirtti. Avukatı Bjorn Hurtig ise ameliyatların bir "takım çalışması"nın yapıtı olduğunu ve öbür üst seviye meslektaşlarla müzakereler sonucu gerçekleştirildiğini belirtti.

Mahkeme savcıların suçlamalarını gerçek bulsa da müdahalelerin gerçekleştiği sırada iki hastanın sıhhat durumlarının kritik olduğunu belirterek, Macchiarini'yi bu ölümlerle ilgili suçlamalardan akladı. Mahkemenin karar metninde, "Hastaların durumu göz önünde bulundurulduğunda bölge mahkemesi birinci iki hastaya uygulanan ameliyatların yasal olduğuna karar vermiştir" tabirleri kullanıldı.

Mahkeme üçüncü hastayla ilgili olarak ise Macchiarini'nin yaralama kabahati işlediğine karar verdi. Karar metninde, birinci iki ameliyattan edinilen deneyimler ışığında cerrahın üçüncü hastaya birebir operasyonu uygulamaktan kaçınması gerektiği belirtildi.

MACCHIARINI BİR TEK YEŞİM'İN VEFATINDAN HATALI BULUNDU

Macchiarini'nin Karolinska'da ameliyat ettiği ve maalesef hayatını kaybeden üçüncü hasta, Ordulu Yeşim Çetir'di. 1990 doğumlu Yeşim, Van 100. Yıl Üniversitesi'nde sanat tarihi öğrencisiydi.

Terleme şikâyeti nedeniyle İstanbul'da bir hastanede yapılan bir ameliyat sırasında soluk borusu delinen Yeşim, 24 Temmuz 2012 tarihinde Karolinska Üniversite Hastanesi'nde Macchiarini ve takımı tarafından ameliyat edildi. Burada sağ akciğeri alınan Yeşim'e 7 Ağustos tarihinde plastik bir soluk borusu takıldı. 9 Temmuz 2013'te bu soluk borusunun fonksiyonunu yerine getirmediği gerekçesiyle öbür bir plastik soluk borusuyla değiştirildi. O da başarılı olamayınca genç kıza bir kadavradan alınan soluk borusu nakledildi. Üstelik ameliyatlar sırasında Yeşim'in yemek borusu da delindi.

Çetir ailesi hem Maccharini'ye hem de Karolinska Üniversite hastanesine dava açtı. Bir türlü sıhhatine kavuşamayan Yeşim, son olarak Türkiye Cumhuriyeti Sıhhat Bakanlığı'nın sağladığı bir ambulans uçakla ABD'nin Philadelphia eyaletinde bulunan Temple Üniversitesi hastanesine götürüldü. Burada gerçekleştirilen akciğer-soluk borusu nakli de ne yazık ki sonuç vermedi ve Yeşim, 19 Mart 2017'de hayata gözlerini yumdu. O günlerde Yeşim'in vefatı İsveç basınında "Prof. Dr. Paolo Macchiarini'nin son kurbanı vefat etti" başlığıyla geniş yer bulmuştu.

Yeşim'in Türkiye, İsveç ve ABD'de hukuk uğraşı veren babası Hayrullah Çetir de kızından birkaç ay sonra kanserle savaşını kaybetmiş ve 2017'nin Eylül ayında hayatını yitirmişti.

"KEŞKE BABASI DA GÖRSEYDİ..."

Paolo Macchiarini ile ilgili son kararı hurriyet.com.tr'ten öğrenen Yeşim'in amcası Emrullah Çetir, "Adaletin geç de olsa tecelli etmesine sevindim" dedi.

"Verilecek hiçbir karar Yeşim'i geri getirmez lakin hatalının cezasını bulması âlâ olmuş" diyen Çetir, bahtsız kızın babası Hayrullah Çetir'in evladının vefatının akabinde yalnızca aylar sonra vefat ettiğini hatırlattı.

Yeşim'in annesinin de kalp rahatsızlığı başta olmak üzere birçok hastalıkla boğuştuğunu belirten Çetir, "Süreç içerisinde ABD'deki bir davadan tazminat ödenmişti lakin giden geri gelmez. Para ile bu acılar gitmez. Lakin son mahkeme kararı ile az da olsa rahatladık" dedi.

Paolo Macchiarini için "20 yaşında kızın vefatına neden oldu onursuz adam" diyen Çetir şunları söyledi:

"Ağabeyim de yani babası da acısına dayanamadığı için Yeşim'in peşinden 6 ay içinde gitti. Kanser oldu adam hüzünden. Hepimiz perişan olduk. Biz de üzgünüz. Genç yaşta kaybettik Yeşim'i. Daha üniversitede okuyordu. Ressam olacaktı... Keşke babası da görseydi bu kararı lakin maalesef... Mahkemenin kararından son derece şad oldum, inşallah cezasını çeker."