Türk Silahlı Kuvvetlerince (TSK), Kıbrıs’ta Türklerin Rumlar tarafından uğradığı baskı ve zulmü önlemek ve Ada’da barış ve huzuru tesis etmek emeliyle gerçekleştirilen Kıbrıs Barış Harekatı’nın üzerinden 48 yıl geçti.
KKTC’nin bağımsızlığının da kutlandığı 20 Temmuz vesilesiyle Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, bir görüntü bildiri yayınladı.
MSB’den 3 serilik video
AA’nın haberine nazaran; Ulusal Savunma Bakanlığı (MSB), Kıbrıs Barış Harekatı’nın 48. yıl dönümüne özel üç serilik görüntü hazırladı.
Bakanlığın toplumsal medya hesabından paylaşılan görüntülerde, Kıbrıs Adası’nın tarihi, Rumların Ada’daki Türklere yönelik gerçekleştirdiği zulümler, harekata giden süreç ve 1974’te Türk Silahlı Kuvvetlerince yürütülen Kıbrıs Barış Harekatı’nın ayrıntıları anlatıldı.
Paylaşımda, “Kıbrıs Türkü’ne yönelik vahşice katliamlar yapan Rum terör örgütü EOKA, ‘Bir gece aniden gelebilirim’ diyen Mehmetçik karşısında kaçacak delik aramıştır.” tabirine de yer verildi.
Kıbrıs’ta neler oldu
Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan ile Kıbrıs’taki Türk ve Rum toplumları ortasında 1959’da imzalanan Zürih ve Londra mutabakatlarıyla kuruldu. Mutabakatta imzası bulunan 3 ülke Kıbrıs Cumhuriyeti’nin garantörü oldu.
Kıbrıs Türkleri ve Rumları ortasında paydaşlık temelinde, milletlerarası antlaşmalar uyarınca 1960’da kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nda iki halka eşit siyasi hak ve statü verildi.
Yunan ve Rumların Enosis hayali
Kıbrıs Rum tarafı, Cumhuriyet’in kurulmasının ardından Kıbrıs Türklerini devlet kurumlarından izole etme, Ada’daki varlıklarını sona erdirme ve Yunanistan ile birleşme (Enosis) yolunu açmaya yönelik teşebbüslerini sürdürdü.
Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıslı Rumların tek taraflı güç kullanımıyla Anayasa’yı feshetmelerinden sonra 1963’te fiilen son buldu.
Enosis gayelerini ulaşabilmek için silahlanan Rumlar, Yunanistan’ın da dayanağıyla 1963-1974 periyodunda Kıbrıslı Türklere yönelik baskı, zulmü ve ambargoyu durmaksızın devam ettirdi.
Rumlar içerisinde, Kıbrıs Türklerinin iştirak devletinin idaresinden uzaklaştırılmalarının akabinde fikir ayrılıkları başladı.
EOKA ve Makarios darbesi
EOKA mensupları ortasındaki görüş ayrılıkları, Türkiye’nin müdahalesinden tasa eden ve Kıbrıs Türklerini ekonomik yoldan bitirmeyi dileyen Rum başkan Makarios ve daha süratli sonuç alınmasını isteyen eski cuntacılardan oluşan EOKA-B mensuplarının karşı karşıya gelmesine sebep oldu.
EOKA başkanı Nikos Sampson, Yunan cuntasının dayanağıyla 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak maksadıyla Makarios’a karşı darbe yaptı ve iktidarı ele geçirdi.
Bu darbeyle Kıbrıs’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne kastedilmiş oldu.
Türkiye harekat öncesi diplomasi yolunu seçti
Türkiye, darbenin akabinde 1960 Garanti Antlaşması gereği birinci evrede diplomatik teşebbüsleri önceledi.
Bu noktada 17-18 Temmuz 1974’te Türkiye ile İngiltere ortasında darbenin akabinde atılabilecek adımlara yönelik Londra’da görüşmeler de yapıldı.
İstişarelere garantör devlet olarak Yunanistan da davet edildi lakin Yunanistan’daki cunta idaresi görüşmelere katılmadı.
Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit ile İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ortasındaki görüşmelerde İngiltere’ye ortak müdahale teklifinde bulunuldu.
Ecevit’in tarihi açıklaması
Dönemin Başbakanı Ecevit ve Yardımcısı Necmettin Erbakan, İngiltere’nin olumsuz karşılık vermesi üzerine, garantörlük hakkını kullanarak ve Ada’daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nın başlaması kararını aldı.
Harekat, dünyaya Ecevit’in yaptığı tarihi, “Biz aslında savaş için değil, barış için ve sırf Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz.” açıklamasıyla duyuruldu.
Barış harekatıyla Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakının önüne geçilirken Kıbrıs Türk halkının güvenliği ve varlığı teminat altına alındı.
2 gün sonra barış görüşmeleri başladı
Türkiye, 20 Temmuz 1974’te Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) 353 sayılı kararı ile İngiltere ve Yunanistan’a “barışın yine tesisini sağlamak üzere müzakerelere başlama” çağrısında bulundu ve 22 Temmuz 1974’te harekatı durdurdu.
Bunun üzerine garantör ülkelere bir ortaya gelerek Kıbrıs sıkıntısının tahlili için görüşmelere başladı.
25 Temmuz 1974’te toplanan 1’inci Cenevre Konferansı, 30 Temmuz 1974’te imzalanan Cenevre Deklarasyonu’nu ile son buldu.
Deklarasyonda, Yunanistan ve Rumlar tarafından işgal edilen Türk anklavlarının (bölgelerinin) ivedilikle boşaltılması ile Ada’da barışın ve anayasal sistemin yine tesisini teminen dışişleri bakanları ortasında müzakerelere devam edilmesi öngörüldü.
Öte yandan deklarasyonla Ada’da Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu olmak üzere iki özerk idarenin mevcudiyeti ilkesel olarak tanındı.
İkinci harekat “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla başladı
Konferansın 8 Ağustos’ta başlayan ikinci etabında, Yunanistan, Ada’da yeni anayasal tertibin kurulmasına yönelik tüm teklifleri reddetti ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri çekilmesini ön şart olarak ileri sürdü.
Ayrıca ikinci toplantıya kadar Rum ve Yunan askerlerinin Türklerin bulunduğu bölgeden çekilmeleri gerekiyordu lakin çekilmedikleri üzere hücumlar da sürdü.
2’nci Cenevre Konferansı görüşmelerinden de bir sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı’nın ikinci kademesi başladı ve 16 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.
Türkiye’nin başlattığı harekat muvaffakiyetle sonuçlanırken Ada’da yaşayan Kıbrıs Türk halkının güvenliği de sağlanmış ve Ada’ya barış hakim oldu.
Rum askerleri kaçarken Türk köylerini yaktı, sivilleri katletti
İkinci harekat sırasında geri çekilen Rum askerleri, geçtikleri Türk köylerini yakarak silahsız insanları katletti. Toplu katliamlar ve mezarlar, harekatın bitiminde ortaya çıkarıldı.
Kıbrıs Barış Harekatı sırasında, Türk ordusu 498 şehit verirken Kıbrıs Türk tarafı ise 70’i mücahit, 270 kişiyi kaybetti. Kıbrıs Türkleri genel olarak ise 1672 şehit verdi.
Harekatın akabinde Kıbrıs Türkleri kendi idarelerini kurdu
Kıbrıs’ta mevcut sonların çizilmesine imkan sağlayan harekatın çabucak ertesine Kıbrıslı Türkler, 1 Ekim 1974’te Otonom Kıbrıs Türk İdaresi’ni kurdu.
Ardından Kıbrıs Türklerinin devlet yapısını kökleştirme, anayasa yapma ve çok partili sisteme geçme üzere deneyimler yaşadığı Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD) 13 Şubat 1975’te ilan edildi.
KTFD Meclisi, 15 Kasım 1983’te oy birliğiyle aldığı bir kararla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) kurulduğunu ilan etti.
KKTC’nin ilanı, Kıbrıs Türk halkının Ada’daki siyasi hayatını devlet olgusuyla dünyaya ilan ettiği kıymetli bir dönüm noktası olurken Kıbrıs Türk halkının kendi mukadderatını tayin etme hakkı da ilan edilmiş oldu.
Kıbrıs Türk halkının devlet olgusuna kavuştuğu KTFD devriyle birlikte, toplamda 41 hükümet (mevcut hükümetle birlikte) kuruldu ve 13 farklı kişi başbakanlık koltuğunda oturdu.
Kıbrıs Türkleri, cumhurbaşkanı seçmek üzere 1974’ten bu yana 10 kere sandığa gitti ve 5 farklı kişi cumhurbaşkanı makamında oturdu.
KKTC Anayasası temsili demokrasiyi öngörüyor. Çok partili demokrasinin uygulandığı KKTC’de devletin başında bulunan cumhurbaşkanı, 5 yılda bir düzenlenen seçimle başa geliyor.
Yasama yetkisinin 50 üyeli Cumhuriyet Meclisine ilişkin olduğu ülkede, yürütme yetkisi, cumhurbaşkanı tarafından atanan başbakanın idaresinde oluşturulan Bakanlar Şurasında bulunuyor. Ülkede, milletvekili genel seçimleri de 5 yılda bir yapılıyor.
1968’de başlayan Kıbrıs müzakerelerinde bir muahedeye varılmadı
Kıbrıs sorununa tahlil bulma gayeli müzakereler KKTC’nin kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ile devrin Rum önderi Glafkos Klerides ortasında Haziran 1968’de Beyrut’ta yapılan görüşmelerle başladı.
Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 2002’de “Annan Planı” olarak da bilinen “Kıbrıs Problemine Kapsamlı Tahlil Temeli” dokümanını ortaya koydu.
Denktaş ve o zamanki Rum önder Tasos Papadopulos, “Annan Planı” çerçevesinde çeşitli görüşmeler yaptı ve plan 24 Nisan 2004’te iki tarafta referanduma sunuldu.
Rum tarafı AB’ye alındı
Rum halkının yüzde 75,83’ü planı reddederken Kıbrıs Türk tarafı yüzde 64,91 çoğunlukla plana “evet” dedi.
Buna rağmen referandumun çabucak sonrasında 1 Mayıs 2004’te Rum idaresi, Ada’daki öteki ortak yok sayılarak “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı altında AB’ye tam üye yapıldı.
İsviçre’nin Crans Montana kentinde 28 Haziran 2017’de tekrar başlayan ve yaklaşık 10 gün ağır halde devam eden müzakereler garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin de iştirakiyle yapıldı.
KKTC’den 6 unsurluk kalıcı barış önerisi
Son olarak 27-29 Nisan’da Cenevre’de BM öncülüğünde, garantör ülkelerin de iştirakiyle gayriresmi Kıbrıs konferansı gerçekleştirildi.
Konferansta, KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in de “Yeni fikirlerle gelin” davetine da uyarak Kıbrıs’ta kalıcı barış için 6 unsurluk bir teklif sundu.
Önerinin birinci unsurunda, Kıbrıslı Türkler ve Rumların eşit memleketler arası statüsünün ve hâkim eşitliğinin teminat altına alındığı bir kararın BM Güvenlik Kurulunda kabul edilmesi için Genel Sekretere inisiyatif alma daveti yer aldı.
Türk tarafı yarım asrı aşkın müddettir müzakere edilen ve bir sonuç alınamayan federasyon modelinin tersine yeni tahlil teklifini kayıtlara geçirirken Rum tarafının konferansa hazırlıksız geldiği ve uzlaşmaz halinde ısrarcı olduğu görüldü. Böylelikle gayriresmi Kıbrıs konferansı, taraflar ortasında ortak taban olmaması sebebiyle sonuçsuz kaldı.
Rumlar, iki devletli tahlili reddediyor
Tarihsel süreçte, Rum tarafı her keresinde çeşitli sebeplerle içinde BM tekliflerinin de bulunduğu tahlile yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan ön kaideler ortaya koydu.
Böylelikle, Kıbrıs’ta 50 yılı aşkın müddettir devam eden müzakere sürecinde, Türk tarafının yapan rolüne karşın, Rum tarafının uzlaşmaz tutumu nedeniyle bir sonuca varılamadı.
KKTC’de Ekim 2020’de cumhurbaşkanı seçilen Ersin Tatar, Türkiye’nin desteklediği hükümran eşitliğe dayalı, yan yana ve iş birliği içerisinde yaşayan “iki devletli çözüm” modelini savunuyor.
News
