NBA’i dönüştüren bir yıldız: Ayrımcılığa 11 şampiyonlukla cevap veren Bill Russell’ın ardından…
Amerikan Ulusal Basketbol Ligi (NBA) tarihinin açık orta en başarılı oyuncusu Bill Russell, geçtiğimiz hafta 88 yaşında hayatını kaybetti.
1959-1965 ortasında formasını giydiği (13 sezon) Boston Celtics ile 11 şampiyonluk kazanan Russell, 5 sefer olağan dönemde MVP seçilen ve 12 sefer All-Star olan ve koçluğu devrinde 2 defa NBA şampiyonluğu kazanan unutulmaz bir yıldızdı.
Fakat onu öteki atletlerden ayıran kazanmış olduğu muvaffakiyetler değil ırk ayrımcılığına karşı verdiği gayretti. “Ben özgürlük istediğimde karşıma siz çıktınız, adalet istediğimde karşıma siz çıktınız, eşitlik istediğimde karşıma siz çıktınız!” diyen boksör Muhammed Ali’nin yanı başında da sivil haklar hareketi başkanı Dr. Martin Luther King Jr.’ın ardında da Russell’ı görmek mümkündü.
Boston Celtics’te oynadığı devirde kendi taraftarlarının ırkçı akınlarına inat muvaffakiyetten muvaffakiyete koşan Russell, ABD tarihinin birinci siyahi baş antrenörü olarak da tarihe geçti.
Basketbol tarihinin gördüğü en büyük 'winner'lardan biri olan Russell sportif rakiplerinin yanı sıra ırk ayrımcılığına karşı da savaşıyordu. Unutulmaz efsane, NBA’de yaşanan değişimlerde büyük hisse sahibiydi.
Russell, başarılı mesleği ve toplum nezdindeki duruşu nedeniyle ABD eski Lideri Barack Obama tarafından 2011 yılında Başkanlık Özgürlük Madalyası'na layık görülmüştü. 2017’de Amerikan Ulusal Futbol Ligi’nde ırkçılık zıddı protestolar başladığında, Russell madalyasını bir kenara bırakıp futbolculara dayanak oldu.
Celtics’in unutulmaz baş antrenörü Red Auerbach’ın deyişiyle “basketbol tarihindeki en yıkıcı güç” olan Bill Russell efsanesine gelin birlikte bakalım….
TAM BİR RİBAUND VE BLOK CANAVARIYDI
Michael Jordan ve LeBron James parkeye çıkmadan çok evvel basketbolun hükümdarı Bill Russell’dı. San Francisco Üniversitesi'ni 1955 ve 1956’da NCAA turnuva şampiyonalarına götürmesi yıldızını parlatmıştı. 1956 yılındaki NBA seçmelerinin birinci çeşidinde yer alan Russell, ikinci sıradan St. Louis Hawks takımına seçildi. Birebir yıl ABD basketbol ulusal grubuyla Olimpiyatlar'da altın madalya kazandı.
1959'da Celtics’e transfer olan Russell, 6 numaralı formasıyla sekiz kere art geriye NBA şampiyonluğu kazanarak kırılması güç bir rekora imza attı. Beş sefer NBA'in en kıymetli oyuncusu ve 12 kere All-Star oldu.
2,08’lik uzunluğuyla pota altında rakiplerine üstünlük kuran Russell, tam manasıyla ribaund ve blok canavarıydı. Muazzam sıçrama yeteneği ve sezgileriyle çemberden seken her top onun ellerinde kalıyordu. 1960 yılında Syracuse Nationals (Philadelphia 76ers'ın öncülü) maçında 51 ribaundla akılalmaz bir rekora imza atmıştı.
Russell 1960’lı yıllar boyunca saha içinde ırkçılıkla sıklıkla karşı karşıya geldi. Örneğin skorer bir oyuncu olmasına rağmen attığı sayılar masa hakemleri tarafından kayda geçirilmiyordu.
‘BEN BOSTON İÇİN DEĞİL, CELTICS İÇİN OYNUYORUM’
ABD’nin güney eyaleti Louisiana'da geçirdiği çocukluk yıllarında ailesinin ve kendisinin karşılaştığı aşağılamalar nedeniyle Russell, herkese karşı uzaklıklı bir insan olmuştu. Boston Celtics’e geldiğinde kendisinden nefret edenlerin sayısının bir oldukça fazla olduğunu gördü.
1959 yılında grubun birinci ve tek Afro-Amerikalı oyuncusu olarak alana çıkan Russell, birinci günlerde karşılaştığı büyük öfke karşısında adeta bilendi. O alana çıktığında taraftarlar maçı bırakıyor, ona hakaretler etmeye başlıyordu. Saha içinde kendisine “çikolata çocuk, rakun ve zenci” diye hitap ediliyor; her maç dönüşünde konutunu tahrip edilmiş halde buluyordu.
“Ben, Boston için değil, Celtics için oynuyorum” sözleriyle bağlılığının kente değil ekibe olduğunu söylüyordu Russell. Taraftarlara imza vermeyi reddediyor, kazandığı kupalarla ırk ayrımcılarını parkede mağlup ediyordu.
NBA’ya katıldığı yıl “ligin çaylağı” seçilen Russell, Boston Garden'da mükafatını alırken yaptığı konuşmada, taraftarlarla alay ederek, “Ligdeki çaylak yılım, her iki gruptaki tek siyahi oyuncuyum. Ve bakın ne yaptık; herkese çeşitliliği öğrenmeleri gerektiğini gösterdik” sözünü kullanmıştı.
Basketbolu bıraktığı ve baş antrenörlük yaptığı 1972 yılında Celtics, Russell için bir onur gecesi düzenlemek istedi. Yıllarca hakarete uğradığı Boston Garden'da özel bir merasim düzenlenecek, isminin Basketbol Onur Listesi'ne seçilmesi kutlanacaktı. Geceye katılmak ve bu büyük süperstarı görebilmek için on binlerce kişi salondaki yerini ayırtmıştı bile. Lakin Russell, ödül merasimine katılmayı reddetti.
‘ÇOK ÇALIŞ, KENDİNE PAHA VER VE KENDİNE GÜVENMEYİ ÖĞREN…’
Russell, çocukluğundan itibaren ırk ayrımının içinde büyümüş, erken yaşta annesini kaybetmiş bir isimdi. Babası kâğıt fabrikasında emekçi olan Bill, küçük yaştayken annesinin beyaz bayanlar üzere şık giyindiği için polis tarafından tutuklanmakla tehdit edildiğini hiç unutmamıştı.
9 yaşındayken California'ya taşınan aile üç yıl sonra yaşanan bir olayla sarsıldı. Bill Russell, daha 12 yaşındayken annesini kaybetmenin tesiriyle yıkıldı. Erkek kardeşi ve babasıyla bir başına kalan Russell, daha sonra yaptığı açıklamalarda zorluklara karşı yılmadan savaşmayı o devirde öğrendiğini söyleyecekti. Babasının şu öğütleri şimdi ergenlik çağındaki Bill'in zihnine kazınmıştı: “Çok çalış, kendine bedel ver ve kendine güvenmeyi öğren…”
Öyle de oldu… Russell, saha içindeki ayrımcılıkla çaba vermekten geri durmadı ve Amerikan spor kültürünü baştan sona değiştirdi. Kuşkusuz bugün dahi pek çok spor kısmındaki profesyoneller Russell'dan ilham alıyor. NBA Oyuncular Birliği (NBPA) üyeleri de kendi siyasetlerine, bilhassa de toplumsal adalete karşı tutkulu olmayı Russell ile öğrendi.
GÜNEY EYALETLERİNDEN ALDIĞI MEVT TEHDİTLERİ ONU DURDURMADI!
Russell, sportmen bir aktivist olarak çizgiyi aşmaktan asla korkmayan bir isimdi. Mesleğinin tepesinde olduğu 1963 yılında, Amerikalı sivil haklar savunucusu Dr. Martin Luther King Jr. tarafından düzenlenen “iş ve özgürlük için Washington'a yürüyüş”e katılan Russell’ın bu kararı çok konuşulmuştu.
Aynı yıl Russell, Boston eyaletinin devlet okullarında ayrımcılığa karşı hareket yapan Afro-Amerikalı lise öğrencilerinin protestolarına da şahsen katılarak dayanak verdi. Sivil haklar başkanı Medgar Evers’ın suikast sonucu öldürülmesi sonrasında atletlerle bir ortaya gelerek, merhumun anısına "Deep South" olarak bilinen ırkçılığın en ağır yaşandığı güney eyaletlerinde bir basketbol kampı kurmaya karar verdiğini açıkladı.
Gündeme bomba üzere düşen bu açıklama sonrasında, güney eyaletlerinden mevt tehditleri almaya başladı. Güvenlik tedbirlerini ve içinde bulunduğu tehlikeleri umursamayan Russell, güneye giderek basketbol kampları açtı ve parlak gençleri basketbola kazandırdı.
Muhammed Ali'nin, Vietnam Savaşı'nda savaşmayı reddettiğini açıkladığı toplantıda Russell tekrar oradaydı. Bu kere öbür atletleri da yanına katmıştı. NFL yıldızı Jim Brown ve NBA yıldızı Kareem Abdul-Jabbar, Russell’la birlikte Muhammed Ali’ye takviye verdiklerini açıkladıklarında Amerikan toplumu tarafından adeta linç edilmişlerdi. Yansılar Russell’ın umurunda dahi değildi; hatta olayların akabinde verdiği demeçte, Ali’yi kıskandığını söyledi ve devam etti:
“Onun mutlak ve samimi bir inancı var. Muhammed Ali için endişelenmiyorum. Kendisini bekleyen güç imtihanlara karşı dayanacaktır. Bu hususta o tanıdığım herkesten daha donanımlı. Benim asıl endişelendiğim geri kalanımızın neler yapacağı.”
‘YÜZÜNÜ SAKLAYAN ŞAHISLARDAN HİÇBİR VAKİT KORKMADIM’
Güçlü karakteri Russell’ın zırhıydı. Celtics’te oynadığı periyotta deplasmana gittiği vakitlerde konutu sık sık atağa uğruyordu. Ailesini inançlı bir bölgeye taşındığı her seferinde mahalle sakinleri onları meskenden çıkarmak için imza kampanyaları düzenliyordu.
Russell, 2020'de Slam mecmuasına verdiği bir röportajda, “Gecenin karanlığında gelen ve yüzünü saklayan şahıslardan hiçbir vakit korkmadım. Gerçek şu ki hayatım boyunca hiçbir vakit dehşet duymayı da faydalı bulmadım” demişti.
1960’lı yıllarda, yaşadığı ayrımcılık olaylarında grup arkadaşlarının dayanağını yanında göremiyordu. Örneğin St. Louis Hawks'a karşı oynamak için Lexington’a gittiklerinde kalacakları otelin restoranı siyahilere hizmet vermeyeceklerini belirtince Russell duruma reaksiyon gösterdi ve grubun bir ortada Boston’a dönmesi gerektiğini söyledi.
Ertesi gün Russell tek başına konuta dönerken grup arkadaşları alana çıkıyordu. O periyot Celtics’te forma giyen Bob Cousy, anılarını yazdığı otobiyografisinde, maça çıktıkları için ömür boyunca utanç duyduğunu belirtmişti.
ABD eski Lideri Barack Obama ise 2011'de Başkanlık Özgürlük Madalyası verirken Russell’ın yaşadıklarını şu sözlerle hatırlatmıştı:
"Bill, onlarca yıldır hakaretler ve vandalizm karşısında boyun eğmedi. Lakin bu atakların onu hakikat bildiği yoldan çevirmesine de asla müsaade vermedi. Onun parkedeki oyunundan, koçluk devrindeki duruşundan ve hayatı yaşama halinden ben çok şeyler öğrendim.”
NBA’E YENİ BİR KİMLİK KAZANDIRDI
Zorluklar karşısında çaba etmeye alışan Russell, oyunculuk mesleğini sonlandırdıktan sonra daha büyük bir çabanın içine atlamıştı: ABD’de tarihindeki birinci Afro-Amerikalı baş antrenör olacaktı.
1966 yılında koç olarak ekibin başına geçeceği duyulduğunda haber büyük bir tesir yaptı. Elbette, daha alt liglerde siyahi antrenörler vardı; lakin Russell, ülkenin büyük spor liglerinden birine liderlik etmek için seçilen birinci siyahi olmuştu.
Russell, alanda ter döktüğü 8 yıl boyunca peş peşe gelen şampiyonluklardan sonra antrenör olarak dümene geçtiği birinci yılında şampiyonluk kupasını kaldıramadı lakin oyun tarzını değiştirdiği Celtics'i daha atletik bir kadro haline getirdi.
Oyunun kurallarını tekrar yazıyor, basketbola çağ atlatıyordu. 1968 ve 1969 dönemlerinde Celtics ile peş peşe lig şampiyonluğu kazanan Russell, eşi gibisi olmayan bir meslek başarısına imza attı.
‘BÜYÜDÜĞÜMDE OLMAK İSTEDİĞİM SPORTMEN TİPİYDİ’
Oyunculuğu ve antrenörlüğü periyodunda her vakit öncü bir figür olan Russell’ın mevt haberinin akabinde Amerikan spor topluluğu istisnasız derin bir keder yaşadı.
Eski bir NBA oyuncusu ve siyasi aktivist olan Etan Thomas, Russell’ın mevt haberinden sonra paylaştığı iletide, “Bill Russell bir öncüydü. Sporculuğunu ve oynadığı platformu daha büyük bir emel için kullanan bir isimdi. Büyüdüğümde olmak istediğim atlet tipiydi” tabirlerine yer verdi.
Russell, ilerleyen yaşına karşın ayrımcılığa karşı direnmeyi sürdürdü. Black Lives Matter’ın destekçisi oldu ve 2016'da polis vahşetini protesto etmek için ulusal marş sırasında diz çökmeye başlayan eski NFL oyun kurucusu Colin Kaepernick'in yanında durdu.
Russell'ın mesleği boyunca gösterdiği duruş ve 2000’li yıllara gelindiğinde atletlerinin karakterinin şekillenmesinde büyük tesir yarattı.